| Ugljen-dioksid |
Jedinjenje ugljenika s kiseonikom. Postaje pri sagorijevanju ugljenika i organskih jedinjenja koja sadrže ugljenik. Bezbojan gas kiselog okusa. U vodi se rastvara i tom prilikom se djelomično jedini s vodom gradeći ugljenu kiselinu. U organizmu predstavlja krajnji proizvod metabolizma ugljenih hidrata i masti. Iz tkiva prelazi u krv i eliminuje se iz organizma uglavnom kroz pluća disanjem. U izdisajnom vazduhu nalazi se oko 4% CO2. Osim u živim organizmima on se stvara i pri raznovrsnim procesima u prirodi. Količina CO2 u prirodi regulišu zelene biljke, vodeni talozi i karbonati mora. CO2 ima važnu fiziološku ulogu jer reguliše disanje i pH u arterijskoj krvi. U vazduhu aveola ima ga oko 5,3 % do 6,3 % . U većim koncentracijama (iznad 8%) pojavljuje se katkad i dispnoja, a u koncentracijama iznad 15 % može da nastupi i opasnost po život. Do trovanja može da dođe pri spuštanju u duboke bunare ili stare grobnice, u pivarama i u podrumima pri vrenju šire. U vazduhu služi kao indikator za određivanje čistoće vazduha. Ako koncentracija u vazduhu pređe 1 do 1,5 vol.‰, smatra se da je vazduh zagađen. U podmornicama i rudnicima gornja podnošljiva granica iznosi 2-2,5 %. |
|
| Ugljen-monoksid |
Bezbojan i bez mirisa, zapaljiv gas, koji nastaje pri gorenju organskih materija a uz nedovoljni pristup kiseonika. Spada u red gasova koji najčešće izazivaju profesionalna i druga trovanja. Vezuje se za hemoglobin, te onemogućava vezivanje i prenos kiseonika do tkiva. Povećani parcijalni pritisak kiseonika udaljava ga iz veze karboksihemoglobina (v. karboksihemoglobin). Do trovanja može doći kada se u vazduhu nađe više od 50 dijelova ovog gasa na milion dijelova vazduha. Oblik trovanja zavisi od koncentracije CO u vazduhu, dužine njegovog udisanja i stanja organizma u cjelini odnosno pojedinih njegovih tkiva. Stare arteriosklerotične osobe, one koje su prebolovale ili pate od kardiovaskularnih smetnji i nervnih tegoba teže podnose trovanje. U akutnom trovanju dominiraju znaci glavobolje, astenije, poremećaji motorike (nesposobnost da se udalji iz ugrožene sredine iako se poznaje opasnost), zvonjenje u ušima, gađenje, povraćanje. Pri težim trovanjima dolazi do gubitka svijesti, bljedila ili crvenila lica, grčeva, kome i smrti. U hroničnom trovanju, koje još uvijek neki ne poznaju, javljaju se ovi znaci: cefalija, vertigo i astenija. Pošto slične simptome trovanja mogu dati i neki drugi gasovi, a stanje kome može biti posljedica drugih insulta, za dijagnozu trovanja sa CO treba utvrditi enormne koncentracije CO u vazduhu, a zatim njegovo prisustvo u krvi (karboksihemoglobinemija). |
|
| Ugljena kiselina |
H2CO3, postaje rastvaranjem ugljen-dioksida, CO2, u vodi. Nalazi se u mineralnim vodama, uglavnom kao slobodna (obično rastvorena u vodi) i kao vezana (u obliku rastvorenih alkalnih i zemnoalkalnih karbonata). V. voda, kupanje. |
|
| Ugljeni hidrati |
Aldehid-alkoholi i ketoalkoholi, koji pored ugljenika sadrže vodonik i kiseonik, i to u većini slučajeva u istom odnosu kao u vodi, po čemu su i dobili ime ugljeni hidrati. U. h. se dijele na proste i složene. Prosti u. h. su oni čiji se molekul hidrolizom ne može rastaviti na dva druga molekula koji bi opet bili ugljeni hidrati, a složeni u. h. su oni čiji se molekul hidrolizom može rastaviti na dva ili više molekula prostih u. h. Prema broju molekula prostih ugljenih hidrata na koje se molekul složenog ugljenog hidrata raspada, složeni ugljeni hidrati djele se na disaharide, trisaharide i polisaharide. Prosti ugljeni hidrati dijele na aldoze i ketoze prema tome da li sadrže aldehidnu grupu ili keto-grupu. Prema broju kiseonikovih atoma prosti u. h. dijele se na bioze, tetroze, pentoze i heksoze. V. glucidi, saharidi. |
|
| Ugljenik |
V. carboneum |
|
| Ugljenokiselo kupanje |
V. kupanje |
|
